මිස්ටර් අනූ දෙක

By: රන්සිරිමල් (ලොකු) on Wednesday, February 22, 2017

Share it Please

Tweet

ග්‍රීක දේව පුරාණයට අනුව ගායා යි නම් කෙරෙන මිහිකතින් ම උපන් යුරනස් හෙවත් අහස, සෑම රාත්‍රියකම මිහිකත වසා වැතිරී සංවාසයේ යෙදෙයි. උනට උපන් පළමු පුතුන් සය දෙනා හා  දූවරුන් සය දෙනා ටයිටනයන් ලෙස ද ඉනික්බිති උපන් අත් සියයක් ඇති යෝධයන් තිදෙනා හෙක්ටන්කරනයන් ලෙසද, අනතුරුව උපන් එකැස් යෝධයන් සයික්ලොප්සයන් ලෙසද නම් වෙයි. බාලම දරුවන් මිහිකත තුල සඟවන යුරනස්ගෙන් පලි ගන්නට ගායා තනන ගිනිගල් තල දෑ කැත්තෙන් යුරනස් ගේ වෘෂණ කපා මුහුදට විසි කරන්නේ ලාබාලම ටයිටනයා වන ක්‍රොනස් නැතිනම් සෙනසුරු ය.

අවුරුදු දහනවයේ දී එංගලන්තයට සංක්‍රමණය වී සිය ජර්මානු විල්හෙල්ම් නම විලියම් කර ගන්නා, ප්‍රකට සංධවනි විසිහතරක් පමණ නිර්මාණය කරන සංගීතඥ විලියම් හර්ෂල්, බාත් නුවර වාද්‍ය සමූහයේ අධ්‍යක්ෂක වරයා ලෙස කටයුතු කරන අතරම, සිය නැගණිය වන කැරොලයින් සමග ගණිතය හා තාරකා විද්‍යාව හදාරන්නටත් දුරේක්ෂ නිපදවීමටත් තාරකා නිරීක්ෂණයටත් පිවිසෙයි. අහස විමසන හර්ෂල්ගේ දුරේක්ෂයට තරුවක්ය සිතුවත් තරුවක් නොවන ග්‍රහ වස්තුවක් අසුවෙන්නේ 1781 මාර්තු  මස දහතුන් වන දාය. අනෙකුත් තාරකා නිරීක්ෂකයන්ගේ ත් සහය ඇතිව මේ සුර්ය ග්‍රහ මඬුල්ලේ තවත් සාමාජිකයකු බව ස්ථ්ර කරගන්නා ඔහු, ඒ වනවිට සිය ප්‍රධාන අනුග්‍රාහකයා බවට පත්ව සිටින තුන්වන ජෝජ් රජුගේ නම්න් 'ජෝජියානු ග්‍රහයා' නැතහොත් "Georgium Sidus" නමින් සිය සොයාගැනීම නම් කරයි. එසේ වුණත් ඓතිහාසිකව පුරාණ ග්‍රීක දේව නාම වලට හිමිවූ තැනකට එසවෙන්නට ජෝජ් රජ්ජුරුවන්ට ඇති අයිතිය ප්‍රතික්ෂේප කරන තාරකා විද්‍යාඥ එකමුතුව විසින්   ගායා ගෙන් කිලෝමිටර බිලියන දෙකහමාරකට එහා එපමණ කලක් සැඟවී සිටි, මේ ලා නිල් පැහැ අළුත් ග්‍රහයා යුරේනස් නමින් නම් කෙරෙයි.

පසු කලක දී "විඳවීම හා බලාපොරොත්තුව" ලෙස සිය ළමා කාලය හැඳින්වූ, සන්නාලියකුගේ පුතකු වූ ජර්මානු ජාතික මාර්ටින් හයින්රිච් ක්ලප්රොත්,  පූජකවරයකු වීමේ බලාපොරොත්තු හැර දමා, ඖෂධවේදීයකුගේ සහායකයකු ලෙස ජීවිතය අරඹන්නේ අවුරුදු දා හතේදී ය. ඉතා උනන්දුවෙන් සිය විෂයය හදාරන ඔහු, එකදාස් හත්සිය අසූව එනම් තිස් හත් වියැති වන විට බර්ලින් හි තමුන්ගේම ඖෂධාගාරයක් හිමි, රසායන විද්‍යාව පිළිබඳව පංති පවත්වන තරමේ තත්වයකට දියුණු වන්නේය. නොබෝ කලකින් බර්ලින්හි උසස් අධ්‍යාපන ආයතන කීපයකම රසායන විද්‍යාව පිළිබඳ ආචාර්ය තනතුරු හොබවන ක්ලප්රොත්, විවිධ ඛණිජ විශ්ලේෂණය කර ඒවායේ සංයුතිය නිර්ණය කිරීම හා සබැඳි විශ්ලේෂණ රසායන විද්‍යාත්මක පර්යේෂණ කරා යොමුවෙයි. 1789 දී බොහිමියාවේ ශාන්ත ජෝකිම්ස්ටාල් ප්‍රදේශයෙන් ලැබෙන පිච්බ්ලෙන්ඩ් ඛණිජ සාම්පලයක් නයිට්රික් අම්ලයේ දිය කරන ක්ලප්රොත්, ඒ ද්‍රාවණය පොටෑසියම් හයිඩ්රොක්සයිඩි සමග සාදන කහ පැහැති අවක්ෂේපය විශ්ලේෂණයෙන් හඳුනා ගන්නා අළුත් මූල ද්‍රව්‍යය අළුතින් අහසට එක්වූ ග්‍රහයා අනුව යමින් යුරේනියම් නමින් නම් කරයි.

ආවර්තිතා වගුව කෙලවර අංක අනූ දෙක කොටුවට කොටුවන, ස්වභාවිකව පවතිනවායි ස්ථිරවම දන්නා වැඩිම පරමාණුක භාරය ඇති මූල ද්‍රව්‍යය වන යුරේනියම් යුරේනියම් වන්නේ එහෙයිනි. නවසිය හතලිස් ගණන් වලදී  දෙවන ලෝක සංග්‍රාමයේ රහස් අවිය වූ පරමාණු බෝම්බයේ ප්‍රධාන අමුද්‍රව්‍යයක් වනතුරුම, යුරේනියම් වැදගත් වූයේ වීදුරු කර්මාන්තයේ දී වර්ණකයක් හැටියටත්, යම් යම් රසායනික විශ්ලේෂණ වලදී භාවිතා වන රසායනයක් හැටියටත් පමණකි.

හිරෝෂීමා හා නාගසාකි මේ ඉරණම වෙනස් කල අතර, අද වනවිට මිස්ටර් අනූ දෙක, ලෝ පුරා රටවල් තිහක න්‍යෂ්ඨික විදුලි බලාගාර හාරසිය හතලිස් නවයක විදුලිය නිපදවන ප්‍රධාන අමුද්‍රව්‍යය වෙයි. ලෝ පුරා රටවල් පහලවක නව න්‍යෂ්ඨික විදුලි බලාගාර හැටක් ඉදිවෙමින් පවතී. දැනට ක්‍රියාත්මක වන බලාගාරවලින් එකසිය දහ අටක් ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය සතු වෙයි. ඇමරිකාවේ දැනට ඉදිවෙමින් පවතින බලාගාර ගණන හතරකි.

 සබැඳිය - https://www.iaea.org/pris/
 
දෙදහස් පහලව අග, ලෝකයේ රටවල් දහතුනක් සිය මුළු විදුලි නිපයුමෙන් සියයට විසිපහකට වඩා උත්පාදනය කලේ යුරේනියම් භාවිතයෙනි.

සබැඳිය - https://www.nei.org/Knowledge-Center/Nuclear-Statistics/World-Statistics


දෙදාස් පහලවේ දී මුළු ලෝකයේම යුරේනියම් පාරිභෝජනය ටොන් හැටදහස් හාරසිය අනූ හයක් බවත් එයින් ටොන් 23,800 ක් කසාක්ස්ථානයේත් ටොන් 13,325 ක් කැනඩාවේත් ටොන් 5654 ක් ඔස්ට්‍රේලියාවේත් නිපදවුනු බව ලෝක න්‍යෂ්ඨික සංවිධානයේ ජාල අඩවිය කියයි.
http://www.world-nuclear.org/information-library/nuclear-fuel-cycle/mining-of-uranium/world-uranium-mining-production.aspx

කැනඩා යුරේනියම් නිෂ්පාදනයෙන් වැඩි හරිය උත්පාදනය වන්නේ සස්කච්වාන් ප්‍රාන්තයේ උතුරු කෙලවර පිහිටි ලෝකයේ විශාලතම හා ඉහලම යුරේනියම් සාන්ද්‍රණයක් ඇති නිධි ලෙස හැඳින්විය හැකි, 'මැක්ආතර් රිවර්' හා 'සිගාර් ලේක්' පතල් ද්වයෙනි. මේ පතල් ද්වයේ හා තවමත් කැනීම් ඇරඹී නැති ෆීනික්ස් නිධි යේ යුරේනියම් සාන්ද්‍රණය 15% සිට 20% අතර වන අතර, කැනඩාවේ සස්කචවාන් ප්‍රාන්තයේ ඇතබැස්කා ද්‍රෝණියේ විසිරී ඇති අවශේෂ නිධිවල යුරේනියම් සාන්ද්‍රණය 1% සිට 5% දක්වා පමණ වෙයි. ලෝකයේ සියළුම යුරේනියම් නිධි සැලකුවොත් මධ්‍යන යුරේනියම් සාන්ද්‍රණය 0.1%-0.15% අතර වෙයි.

සබැඳිය - http://rockstone-research.com/index.php/en/research-reports/178--Bright-Stars-in-the-Athabasca-Basin-Uranium-Hunt-

මීටර හාරසියයක් පන්සියයක් පොළව යට තිබෙන මේ යුරේනියම් න්‍යෂ්ඨික විදුලි බලාගාරයක් කරා ගෙන යාම අදියර කීපයකින් සිදුවෙයි.

(1) කැනීම හා ඇඹරීම 
මෙහිදී වන්නේ යුරේනියම් ඛණිජ කුඩුකර ජලය හා මුසුකර පොම්ප කල හැකි මඩ මිශ්‍රණයක් බවට පෙරලීමයි.

(2) යුරේනියම් නිස්සාරණය
පොළව මතුපිටට පොම්ප කර, ඒ සඳහාම නිමවුනු කම්හලකට ගෙන යන යුරේනියම් ඛණීජ මිශ්‍රණය අම්ලයක් යොදවා දිය කර යුරේනියම් ද්‍රාවණයක් සෑදීමත්, මේ ද්‍රාවණය වෙන්කර පිරිසිඳු කර, එහි ඇති යුරේනියම රසායන මගින් අවක්ශේපණය කර වියලි යුරේනියම් ඔක්සයිඩ් මිශ්‍රණයක් බවට පත්කිරීමත් මෙහිදී සිදුවෙයි.

(3) පිරිපහදුව
නිස්සාරණයෙන් ලැබෙන යුරේනියම් ඔක්සයිඩ් සංයෝග නැවත ද්‍රාවණය කර, එහි අඩංගු වන අංශුමාත්‍ර අපද්‍රව්‍ය ඉවත් කිරීම පිරිපහදුවේ දී සිදුවෙයි.

(4) පරිවර්තනය
 පිරිපහදුවෙන් නිපදවෙන යුරේනියම් සංයෝග න්‍යෂ්ඨික බලාගාර සඳහා භාවිතා වන ඉන්ධන කැටිති සෑදීමට භාවිතා කල හැකි ආකාර රසායනික හා භෞතික ගුණ සහිත යුරේනියම් ඩයොක්සයිඩ් කුඩු බවට පරිවර්තනය කිරීම පරිවර්තන අදියරේදී සිදුවෙයි. කැනේඩියානු තාක්ෂණයක් වන කැන්ඩු බලාගාර සඳහා නම් ස්වභාවික යුරේනියම් භාවිතා කල හැකි බැවින් මේ අදියර පිරිපහදුවෙන් ලැබෙන සංයෝගය යුරේනියම් ඩයොක්සයිඩ් බවට හැරවීම පමණක්ම වෙයි. කැන්ඩු තාක්ෂණයේ දී න්‍යෂ්ඨික ප්‍රතික්‍රියාව සිසිලනය කෙරෙන්නේ බැර ජලය (heavy water - D2O) මගිනි. සාමාන්‍ය ජලයෙන් සිසිලනය වන අධිපීඩන හෝ ජ්වලන ජල (pressurized water reactor (PWR) or boiling water reactor (BWR)) තාක්ෂණ සඳහා නම් පළමුව පිරිපහදුවෙන් ලැබෙන සංයෝගය යුරේනියම් හෙක්සාෆ්ලෝරයිඩි (uranium hexafluoride - UF6) බවට හරවා, එහි අඩංගු යුරේනියම් 235 සමස්ථානික ප්‍රතිශතය වැඩි කිරීම, නැතහොත් සඵලවත් කිරීම (enrichment) කළ යුතුවෙයි. මෙසේ සඵලවත් කරගත් යුරේනියම් නැවතත් යුරේනියම් ඩයොක්සයිඩ් බවට හැරවිය යුතුය.

(5) ඉන්ධන කැටිති කිරීම
යුරේනියම් ඩයොක්සයිඩ් කුඩු කැටිති කර උදුනක විදාහනය (sintering) කිරීම මෙහිදී සිදුවෙයි.

(6) ඉන්ධන කළඹ (fuel bundles) සෑදීම
විදාහනය කල ඉන්ධන කැටිති ශිර්කෝනියම් බට වල අසුරා, එසේ අසුරාගත් බට නිශ්චිත ජ්‍යාමිතියකට කළඹ සේ සෑදීම අවසාන පියවරයි. මේ ඉන්ධන කළඹ වල ස්වභාවය බලාගාරයේ ප්‍රතික්‍රියාකාරකයේ (reactor) ජ්‍යාමිතිය අනුව නිර්ණය වෙයි.

මේ කාර්යාවලීන් සැකෙවින් දැක්වෙන, රූප රාමු පෙලක් පහත වීඩියෝ වල තිබෙයි.

 යුරේනියම් නිෂ්පාදන කාර්යාවලිය පිළිබඳව කරුණු අඩංගු සරල පාඩම් සටහනක් කැනඩාවේ ප්‍රධානතම යුරේනියම් නිෂ්පාදන ආයතනය වන කැමිකෝ සමාගමේ ජාල අඩවියේ තිබේ.
එතැනට සබැඳිය - https://www.cameco.com/uranium_101/

විකිපීඩියාවට අමතරව කරුණු උපුටාගත් සබැඳි:
විලියම් හර්ෂල් - http://www.space.com/17432-william-herschel.html
මාටින් ක්ලප්රොත් - http://www.encyclopedia.com/people/science-and-technology/chemistry-biographies/martin-heinrich-klaproth