දෙවන ලෝක සංග්‍රාමයේ යුරෝපා අවසානය සනිටුහන් කරන ජර්මනියේ යටත් වීම 1945 මැයි 8දා ලෙස සැමරුණ ද, ජපානයේ හිරෝෂිමාවට විශ්වයේ ප්‍රථම වරට මිනිස් අතකින් නිපැයුණු පරමාණු බෝම්බ ප්‍රහාරයක් එල්ල වන්නේ, අදින් වසර හැත්තෑ හතරකට පෙර 1945 අගෝස්තු හයවෙනිදාය. හිරෝෂිමාව අත්දුටු මේ ඛේදජනක අවසානය ගින්දර පරිහරණය කිරීමට උගත්තායින් පසු මිනිසා විසින් මෙල්ල කරගනු ලැබූ එකම ශක්ති ප්‍රභවය වන න්‍යෂ්ඨික බලයේ ශාපලත් වැඩිවිය පත්වීම ද වන්නේ ය.
දෙවන ලෝක සංග්‍රාමයට අත්පොත් තැබුණු 1938-39 සමයේ දී ජර්මානු ජාතික ඔටෝ හාන් සහ ෆ්‍රිට්ස් ස්ටාස්මාන් විසින් නිරීක්ෂණය කරනු ලදුව, ඔටෝ ෆ්‍රිට්ෂ් සහ ලීසා මෙයිට්නර් විසින් කරනු ලැබූ සෛද්ධාන්තික විශ්ලේෂණයකින් පහදා ගනු ලැබූ, න්‍යෂ්ඨික විඛණ්ඩන ක්‍රියාවලිය, බලගතු යුධ අවියක් නිපදවීමට යෙදවිය හැකිය යන්නත්, එය හිට්ලර්ගේ ජර්මානු හමුදාව සතු වුවහොත් ඔවුන් අපරාජිත වනු ඇති බවත් එවකට ඇමරිකානු එක්සත් ජනපද ජනපති වූ ප්‍රැන්ක්ලින් ඩී. රූස්වෙල්ට් හට ලියා දන්වන්නේ ද ජර්මානු සම්භවයක් ඇති, ඇල්බර්ට් අයින්ස්ටයින් ඇතුළු විද්‍යාඥයින් පිරිසකි. මේ දැන්වීම මත ක්‍රියාත්මකව ඇරඹෙන මෑන්හැටන් ව්‍යාපෘතිය, න්‍යෂ්ඨික විඛණ්ඩන ක්‍රියාවලිය පදනම් කරගත් ප්‍රායෝගික යුධ අවියක් නිපදවීමේ සාක්ෂරතාවය දක්වා ගෙන යාමට ඔවුන් සමත්වන්නේ 1945 ජූලි මසදී ය.
ඒ වනවිට යුරෝපා යුධ පෙරමුණ අක්‍රියව තිබුණද, අමෙරිකාව යුද්ධයට ඈඳාගත් ජපානය යටත්ව නොතිබීම මත, ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය ගත් තීන්දුව වූ, 'ලිට්ල් බෝයි' (පොඩි කොල්ලා)යි නම් කල පරමාණු බෝම්බය රැගත් 'ඉනෝලා ගේ'' B-52 ගුවන් යානය 1945 අගෝස්තු හය වෙනිදා, උදාසන අටයි කාලට, හිරෝෂිමාවට සේන්දු වන්නනේය. නගරයට අඩි එක්දහස් නවසීයක් ඉහල අහසේ පිපිරූ පොඩි කොල්ලාට හැත්තෑ දහසක් හිරෝෂිමා වැසියන් ක්ෂණයකින් මරු තුරුළට යවන්නටත්, එහි පසු විපාක ලෙස මියගියවුන්ද සමග දෙලක්ෂ තිස්හත්දහසකට අධික මිනිස් ජීවිත ගණනක් බිලි ගන්නටත් හැකිවිය.
පොඩි කොල්ලා ක්‍රියාත්මක වූයේ සුපෝෂිත යුරේනියම් 235 සමස්ථානිකයෙන් සෑදූ, රාත්තල් 85 ක, මධ්‍යම සිදුරක් සහිත සිලින්ඩරයක්, රාත්තල් 55ක් වූ යුරේනියම් 235 සමස්ථානිකයෙන්ම සෑදූ ඝන ශූලයක් මතට කාල යතුරකින් ක්‍රියාත්මක වූ (timer switch) තුවක්කු යාන්ත්‍රණයක් මගින් ප්‍රක්ෂේපණය කිරීම මගිනි. සිලින්ඩරයේ මධ්‍යම සිදුර තුල ඝන ශූලය තැන්පත්වීමෙන් යුරේනියම් 235 සමස්ථානිකයේ දාම විඛණ්ඩන ක්‍රියාවලිය පණ ගැන්වෙන අවධි ස්කන්ධය (critical mass) සම්පූර්ණ වන අතර, ටී.එන්.ටී. කිලෝටොන් පහලවකට සමාන වූ ක්ෂණික පිපිරීමක් එයින් ජනනය වෙයි. එපමණ ශක්ති ප්‍රමාණයක් ජනනය කල මේ ප්‍රහාරයේ දී දැවීගියේ බෝම්බයේ අන්තර්ගත වූ විඛණ්ඩය කල හැකි යුරේනියම් ප්‍රමාණයෙන් සියයට දෙකකටත් අඩු ප්‍රමාණයක් බව ගණනය කර තිබේ.
ප්‍රාමාණිකව පොඩි කොල්ලා අඩි දහයක් පමණ උස් වූ අතර, අඩි දෙකකට වඩා (අඟල් 28) මහත් විය. එහි මුළු බර රාත්තල් 9700 ක් වූයේය.. එය ඉනෝලා ගේ යානයේ බඳින් නික්මී තප්පර පණස් හතකට පසු තුවක්කු යාන්ත්‍රණය ක්‍රියාත්මක වූ අතර, ඒ එදා උදාසන හිරෝෂිමාවට හිරු බැසගිය මොහොතයි.
කොන්දේසි විරහිත යටත්වීමක් සඳහා ජපානයට බලකිරීමේ ඇමෙරිකානු අධිෂ්ඨානය, එතැනින් නොනැවතී, එයින් දවස් තුනකට පසු, අගෝස්තු නව වෙනි දා, නාගසාකි නුවර අහසේ පිපිරුණු ෆැට් මෑන් (තර මිනිසා) දක්වා ව්‍යාප්ත විය. නාගසාකියේ මරණ සංඛ්‍යාව අසූ දහසක් පමණ වෙතැයි ඇස්තමේන්තු කෙරෙයි.
ජපානය ඇමරිකානු මිත්‍ර රාජ්‍යයක් ලෙස පැවතුන ද, හිරෝෂිමාවට පය තැබූ ප්‍රථම රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික ඇමරිකානු ජනාධිපති වරයාවූ බැරක් ඔබාමා එහි යන්නේ 2016 මැයි මාසයේ දීය.
1958 දී හිරෝෂිමා නගර සභාව, බෝම්බය හෙලීමට අවසාන තීරණය දුන් (මේ තීරණය, යුධ ගිවිසුම් ප්‍රකාරව එංගලන්තයේ ද අනුමැතිය ලැබූවක් වෙයි) හැරී ටෲමන් ජනාධිපතිවරයා හෙලා දකිමින් නිකුත් කල ප්‍රකාශයකට පිළිතුරු දෙමින්, ජපානය ඇමරිකාවට එල්ලකල පර්ල් හාබර් (මුතු තොට) ආක්‍රමණය පසුපසින් පැමිණ වෙඩි තැබීමක් ලෙස සඳහන් කල ටෲමන්, හිරෝෂිමා හා නාගසාකි බෝම්බ හෙලීම් හේතුවෙන් හමුදා ආක්‍රමණයක් වැලැකීම නිසා, දෙලක්ෂ පණස් දහසක් මිත්‍ර හමුදා (Allied Troops) භටයින් ගේත්, දෙලක්ෂ පණස් දහසක් ජපන් ජාතිකයින්ගේත් ජීවිත සුරැකුණු බවත්, ප්‍රහාරයට අණ දුන් විධායක නිලධාරියා ලෙස හිරෝෂිමා හා නාගසාකි ජනතාවගේ ජීවිත පරිත්‍යාගය මිත්‍ර පාක්ෂික රටවල හා ජපානයේ අනාගත සුබ සිද්ධිය උදෙසා, හදිසි හා අත්‍යවශ්‍ය වූ කාරණයක් ලෙස තමුන් සිතන බවත් සඳහන් කළේය.
2019 හිරෝෂිමා ප්‍රහාර සැමරුමේ සේයා රූ මෙතැන.
